انواع تصویربرداری پزشکی: معرفی ۱۱ نوع  تصویربرداری

تصویربرداری پزشکی به عنوان یکی از ابزارهای اساسی و بی‌بدیل در تشخیص، پیش‌بینی و درمان بیماری‌ها، نقش بسیار مهمی در پزشکی دارد. این فناوری‌ها با استفاده از تکنیک‌های مختلف، به امکان تهیه تصاویر دقیق از ساختار و عملکرد اندام‌ها و بافت‌های بدن انسان می‌پردازند که در تشخیص و تصمیم‌گیری پزشکان بسیار موثر هستند.

در این مقاله به بررسی و معرفی انواع مختلف تصویربرداری پزشکی می‌پردازیم. از رادیولوژی تا سونوگرافی و از MRI تا PET scan، هر یک از این تکنولوژی‌ها ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند که به تفکیک و تشخیص دقیق‌تر بیماری‌ها کمک می‌کنند.

۱. رادیوگرافی (X-ray)

رادیوگرافی، که به عنوان X-ray هم شناخته می‌شود، یکی از پایه‌های تصویربرداری پزشکی است که از ابتدای قرن بیستم به‌عنوان ابزاری برای تشخیص بیماری‌ها و مشکلات جسمی به کار می‌رود. این تکنولوژی با استفاده از پرتوهای X به ایجاد تصاویر از داخل بدن انسان می‌پردازد، که به پزشکان امکان می‌دهد تا در نقشه‌برداری ساختارهای داخلی مانند استخوان‌ها، ریه‌ها و برخی اعضای دیگر بدن دقیق‌ترین تصاویر را بدست آورند.

تصاویر رادیوگرافی به دلیل سادگی و سرعت تهیه، به عنوان یکی از اولین مراحل تصویربرداری در تشخیص شکستگی‌ها، ترک‌ها، و جراحات استخوانی استفاده می‌شود. این تکنولوژی، با تصاویر سه‌بعدی همراه نیست، اما به دلیل هزینه پایین و زمان کمتری که برای تهیه تصاویر آن صرف می‌شود، همچنان یکی از گزینه‌های محبوب برای تشخیص مسائل استخوانی و ریه‌ای باقی مانده است.

با این حال، رادیوگرافی همچنین دارای محدودیت‌هایی است. این تکنولوژی نمی‌تواند بافت‌های نرم مانند مغز و ماهیچه را به دقت نمایش دهد و نیاز به استفاده محدود از پرتوهای X دارد تا از جلوگیری از اثرات جانبی مربوط به این نوع پرتوها، مانند احتمال بروز سرطان، اطمینان حاصل شود.

در مجموع، رادیوگرافی به عنوان یک ابزار پایه و اساسی در تشخیص مشکلات استخوانی و ریه‌ای، هنوز هم به عنوان یکی از مهم‌ترین تکنولوژی‌های تصویربرداری پزشکی شناخته می‌شود که به پزشکان امکان می‌دهد تا به سرعت و دقت در تشخیص و درمان بیماران خود کمک کنند.

۲. اولتراسونوگرافی (سونوگرافی)

اولتراسونوگرافی (سونوگرافی) یک روش تصویربرداری پزشکی است که از امواج صوتی با فرکانس بالا برای تصویربرداری از ساختارهای داخل بدن استفاده می‌کند. این روش بسیار کاربردی و غیر‌تهاجمی است و بدون نیاز به تابش رادیواکتیو انجام می‌شود.

در اولتراسونوگرافی، پروب حاوی یک ترانسدیوسر (مبدل امواج صوتی) به پوست بدن فرد چسبانده می‌شود. این ترانسدیوسر امواج صوتی را به داخل بدن می‌فرستد و امواج بازتابیده را دریافت می‌کند. کامپیوتر، این امواج بازتابیده را تحلیل کرده و به تصاویر قابل تفسیر تبدیل می‌کند.

تصاویر اولتراسونوگرافی به پزشکان اجازه می‌دهند تا ساختارهای داخلی بدن مانند اندام‌ها، عروق و جنین را در حال حرکت مشاهده کنند. این امر به تشخیص و پایش بسیاری از بیماری‌ها کمک می‌کند برخی از کاربردهای مهم اولتراسونوگرافی عبارتند از:

• ارزیابی جنین در دوران بارداری
• تشخیص بیماری‌های قلبی و عروقی
• تشخیص بیماری‌های کبدی و کلیوی
• راهنمایی برای انجام برخی اعمال جراحی
• تشخیص تومورها و غدد بزرگ‌شده

بیشتر بخوانید بهترین زمان سونوگرافی سینه چه زمانی است؟

۳. توموگرافی کامپیوتری (CT یا CAT scan)

توموگرافی کامپیوتری یا CT scan (که به عنوان CAT scan نیز شناخته می‌شود) یکی از پیشرفته‌ترین و دقیق‌ترین روش‌های تصویربرداری پزشکی است که برای ایجاد تصاویر سه‌بعدی از داخل بدن استفاده می‌شود. این تکنولوژی با ترکیب چندین تصویر دوبعدی از زوایای مختلف، تصاویر مقطعی و بسیار دقیقی از بدن ارائه می‌دهد که به پزشکان امکان می‌دهد ساختارها و ناهنجاری‌های داخلی را با دقت بالاتری بررسی کنند.

در فرآیند CT scan، بیمار بر روی یک تخت دراز می‌کشد که به آرامی به داخل دستگاه CT منتقل می‌شود. این دستگاه شامل یک تونل بزرگ و گردان است که حاوی یک منبع پرتوهای X و یک سری از سنسورهای حساس به پرتو است. هنگامی که دستگاه به دور بدن بیمار می‌چرخد، پرتوهای X از زوایای مختلف به بدن تابیده می‌شوند و سنسورها این پرتوها را که از بدن عبور کرده‌اند، دریافت می‌کنند. سپس کامپیوتر این داده‌ها را به تصاویر مقطعی تبدیل می‌کند و در نهایت تصاویر سه‌بعدی با کیفیت و وضوح بالا ایجاد می‌شود.

CT scan برای تشخیص و ارزیابی بسیاری از شرایط پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این تکنولوژی به ویژه در تشخیص تومورها، خون‌ریزی‌های داخلی، آسیب‌های ناشی از تصادفات، و بیماری‌های قلبی و عروقی بسیار مفید است. همچنین در بررسی جزئیات ساختاری استخوان‌ها، بافت‌های نرم، و رگ‌های خونی نیز کاربرد دارد. یکی از مزایای بزرگ CT scan نسبت به تصویربرداری‌های دیگر این است که می‌تواند تفاوت‌های بسیار کوچک در تراکم بافت‌ها را تشخیص دهد که این ویژگی برای شناسایی تومورها و تشخیص بیماری‌های اولیه بسیار حیاتی است.

۴. تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI)

تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) یک روش پیشرفته تصویربرداری پزشکی است که از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دقیق و کامل از ساختارهای داخلی بدن استفاده می‌کند. این فناوری به پزشکان امکان می‌دهد تا به صورت غیرتهاجمی و با دقت بالا به بررسی و تشخیص انواع بیماری‌ها بپردازند.

در طول انجام MRI، فرد در داخل دستگاه بزرگی که شبیه یک لوله است قرار می‌گیرد. این دستگاه دارای یک مغناطیس قوی است که موجب ایجاد میدان مغناطیسی قوی در اطراف بدن فرد می‌شود. همچنین امواج رادیویی نیز به بدن فرد فرستاده می‌شود. این امواج با عناصر مغناطیسی موجود در بافت‌های بدن مانند هیدروژن تداخل ایجاد کرده و باعث ایجاد سیگنال‌هایی می‌شوند که کامپیوتر تحلیل و به تصاویر قابل تفسیر تبدیل می‌کند.

تصاویر MRI بسیار دقیق و با جزئیات بالا هستند و می‌توانند ساختارهای پیچیده مانند مغز، اعصاب، عضلات و استخوان‌ها را به صورت سه‌بعدی نشان دهند. این امر به تشخیص دقیق بسیاری از بیماری‌ها کمک می‌کند؛ از جمله تومورها، بیماری‌های مغزی و اختلالات عصبی-عضلانی.

علاوه بر این، MRI به علت عدم استفاده از تابش یونیزان مانند اشعه ایکس، روشی ایمن و بی‌خطر برای بیمار است. اگرچه انجام MRI ممکن است زمان‌بر باشد، اما به دلیل دقت بالا و تصاویر کامل، این روش تصویربرداری پزشکی به طور گسترده در حال استفاده است و به پزشکان کمک شایانی می‌کند.

۵. پوزیترون امیشن توموگرافی (PET scan)

پوزیترون امیشن توموگرافی (PET scan) یک روش پیشرفته تصویربرداری پزشکی است که به پزشکان امکان می‌دهد تا به صورت دقیق و غیرتهاجمی به بررسی فعالیت‌های بیولوژیکی در بافت‌های مختلف بدن بپردازند. این تکنیک با استفاده از مواد رادیواکتیو و ردیاب‌های پزشکی قادر است تا تصاویری از چگونگی عملکرد اندام‌ها و سلول‌های بدن را ارائه دهد. در طول انجام PET scan، ابتدا یک ماده رادیواکتیو (آیزوتوپ پرتوزا) به بیمار تزریق می‌شود. این ماده که به یک ردیاب پزشکی متصل است، به سرعت در بدن توزیع شده و به بافت‌های هدف می‌رسد.

سپس بیمار در دستگاه PET قرار می‌گیرد که به طور پیوسته امواج گاما ساطع شده از بدن او را ثبت و تصاویر سه بعدی تولید می‌کند. تصاویر PET به پزشکان امکان می‌دهد تا به بررسی میزان جذب و متابولیسم مواد در بافت‌های مختلف بدن بپردازند. این امر در تشخیص انواع بیماری‌های مهم مانند سرطان، بیماری‌های قلبی-عروقی و اختلالات عصبی کاربرد دارد. همچنین PET می‌تواند به ارزیابی پیشرفت درمان و بهبود بیماران نیز کمک کند.

در مقایسه با سایر روش‌های تصویربرداری پزشکی، PET به دلیل استفاده از مواد پرتوزا دارای محدودیت‌هایی است، اما به لطف پیشرفت‌های اخیر در این زمینه، به‌ویژه ادغام آن با روش‌های دیگر مانند CT اسکن، این محدودیت‌ها تا حد زیادی رفع شده است. در مجموع، PET اسکن یک ابزار ارزشمند در تشخیص و درمان بیماری‌های مهم به شمار می‌رود.

۶. اسکن استخوان

اسکن استخوان یکی دیگر از روش‌های مهم و کاربردی تصویربرداری پزشکی است. این تکنیک به پزشکان امکان می‌دهد تا به بررسی دقیق ساختار و عملکرد اسکلت بدن بپردازند و به تشخیص و پایش بسیاری از بیماری‌های استخوانی و مفصلی بپردازند.

در فرایند اسکن استخوان، ابتدا به بیمار ماده رادیواکتیو خاصی (اغلب تکنسیم-۹۹) تزریق می‌شود که به سرعت در استخوان‌ها و مفاصل بدن توزیع می‌شود. سپس بیمار در دستگاه اسکنر قرار گرفته و دوربین‌های دستگاه امواج گاما ساطع شده از بدن را ثبت کرده و تصاویر سه بعدی ایجاد می‌کنند. این تصاویر به پزشک امکان می‌دهند تا به بررسی دقیق ساختار استخوان‌ها و مفاصل بپردازند.

اسکن استخوان کاربردهای گسترده‌ای در تشخیص و پایش بیماری‌های مختلف از جمله پوکی استخوان، آرتروز، شکستگی‌ها و متاستازهای سرطانی به استخوان‌ها دارد. این روش می‌تواند به تشخیص دقیق وضعیت و شدت این بیماری‌ها کمک کرده و به پزشکان در انتخاب درمان مناسب یاری رساند. همچنین اسکن استخوان در ارزیابی پاسخ به درمان و بهبود بیماران نیز کاربرد دارد.

امروزه با پیشرفت تکنولوژی، اسکن استخوان به یک روش تصویربرداری قدرتمند و کم‌تهاجمی تبدیل شده است که می‌تواند اطلاعات ارزشمندی را در اختیار پزشکان قرار دهد. این روش به‌طور گسترده در مراکز درمانی و تشخیصی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۷. آنژیوگرافی

آنژیوگرافی یکی از روش‌های تصویربرداری پزشکی پیشرفته است که برای بررسی و ارزیابی وضعیت رگ‌های خونی در بدن استفاده می‌شود. این تکنولوژی به پزشکان امکان می‌دهد تا ناهنجاری‌ها و مشکلات موجود در سیستم عروقی را با دقت بالایی تشخیص دهند. فرآیند آنژیوگرافی شامل تزریق یک ماده کنتراست به داخل رگ‌های خونی و سپس تهیه تصاویر با استفاده از اشعه ایکس است. این ماده کنتراست باعث می‌شود رگ‌ها در تصاویر اشعه ایکس به وضوح دیده شوند.

آنژیوگرافی در تشخیص و درمان بسیاری از بیماری‌ها و مشکلات عروقی کاربرد دارد. به عنوان مثال، در تشخیص بیماری‌های قلبی مانند تنگی عروق کرونر که می‌تواند منجر به حملات قلبی شود، بسیار موثر است. همچنین در ارزیابی مشکلات عروق مغزی مانند آنوریسم‌ها یا انسداد هایی که ممکن است باعث سکته مغزی شوند، کاربرد فراوانی دارد. علاوه بر این، آنژیوگرافی می‌تواند برای بررسی و درمان مشکلات عروقی در سایر قسمت‌های بدن، مانند پاها، کلیه‌ها و ریه‌ها نیز مورد استفاده قرار گیرد.

فرآیند آنژیوگرافی معمولاً در یک بیمارستان یا مرکز تخصصی انجام می‌شود و نیاز به تجهیزات پیشرفته و تیمی متخصص دارد. قبل از شروع فرآیند، بیمار معمولاً به صورت موضعی بی‌حس می‌شود و سپس کاتتر کوچکی از طریق یک رگ، معمولاً در ناحیه کشاله ران یا بازو، وارد بدن می‌شود. این کاتتر به آرامی به سمت ناحیه مورد بررسی هدایت می‌شود و ماده کنتراست تزریق می‌شود. سپس با استفاده از دستگاه‌های تصویربرداری، تصاویر دقیق و واضحی از رگ‌های خونی تهیه می‌شود.

۸. فلوروسکوپی

فلوروسکوپی یکی از روش‌های تصویربرداری پزشکی است که به پزشکان امکان می‌دهد تا ساختارهای درون بدن بیمار را به صورت زنده و پویا مشاهده کنند. این تکنیک کاربردهای گسترده‌ای در تشخیص و درمان بسیاری از بیماری‌ها دارد.

در فرایند فلوروسکوپی، بیمار در معرض پرتوهای X قرار می‌گیرد و تصاویر زنده و متحرکی از ساختارهای داخلی بدن او بر روی یک صفحه نمایش ظاهر می‌شوند. این تصاویر به پزشک امکان می‌دهند تا به بررسی و ارزیابی عملکرد ارگان‌ها و سیستم‌های مختلف بدن بپردازد.

فلوروسکوپی کاربردهای گسترده‌ای در زمینه‌های مختلف پزشکی از جمله جراحی، ارتوپدی، گوارش و قلب و عروق دارد. این تکنیک به پزشکان امکان می‌دهد تا با هدایت ابزارهای پزشکی در داخل بدن، اقدامات درمانی را به صورت دقیق و کم‌تهاجمی انجام دهند. همچنین فلوروسکوپی در ارزیابی عملکرد ارگان‌های داخلی و تشخیص بیماری‌های مربوط به آن‌ها نیز کاربرد گسترده دارد.

با پیشرفت فناوری، امروزه فلوروسکوپی به یک روش تصویربرداری قدرتمند و کارآمد تبدیل شده است که می‌تواند به پزشکان در تشخیص و درمان بیماران کمک شایانی کند. این روش به‌طور گسترده‌ای در مراکز درمانی و تشخیصی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بیشتر بخوانید تشخیص توده ها، کیست ها و سنگ‌های غدد بزاقی با سونوگرافی

۹. اکوکاردیوگرافی

اکوکاردیوگرافی یکی از روش‌های پیشرفته تصویربرداری پزشکی است که برای ارزیابی و تصویربرداری از قلب و ساختارهای مرتبط با آن استفاده می‌شود. این تکنولوژی از امواج فراصوت (اولتراسوند) برای تولید تصاویر دقیق از ساختمان داخلی قلب و عروق خونی استفاده می‌کند، که به پزشکان اجازه می‌دهد تا با دقت بالا و بدون نیاز به جراحی، وضعیت و عملکرد قلب را تحلیل کنند.

فرآیند اکوکاردیوگرافی به این صورت است که پزشک یک گیرنده اولتراسوند را بر روی ناحیه قفسه سینه بیمار قرار می‌دهد. امواج فراصوت از این گیرنده به قلب و عروق مجاور آن فرستاده می‌شود و وقتی با بافت‌های داخلی برخورد می‌کنند، به شکل تصویر برگشت داده می‌شوند. سپس کامپیوتر این اطلاعات را به تصاویر دقیقی از قلب، کلیه‌ها، و سایر ساختارهای مرتبط با قلب تبدیل می‌کند که به پزشکان این امکان را می‌دهد که عملکرد قلب، اندازه و ساختار ساختارهای مختلف را با جزئیات بررسی کنند.

اکوکاردیوگرافی به عنوان یکی از ابزارهای تصویربرداری غیر تهاجمی، بسیار مفید است و در تشخیص و بررسی مشکلات قلبی متنوعی از جمله اختلالات در ساختار و عملکرد صمام‌ها، تشخیص تومورها، اندازه‌گیری ضخامت دیواره‌های قلبی، و ارزیابی کیفیت جریان خون در عروق قلبی کمک می‌کند. از آنجا که این روش غیر تهاجمی است، بیماران تحت تست اکوکاردیوگرافی خطر کمتری نسبت به روش‌های دیگر تصویربرداری دارند و معمولاً نیازی به بی‌حسی یا بازگشت به فعالیت نیست.

۱۰. تصویربرداری ترموگرافیک

تصویربرداری ترموگرافیک یکی از فناوری‌های نوین و پیشرفته در زمینه تصویربرداری پزشکی است که بر پایه ثبت و تحلیل تشعشعات مادون قرمز بدن کار می‌کند. این تکنولوژی به شناسایی و اندازه‌گیری تغییرات دمای سطح بدن می‌پردازد و از طریق آن می‌تواند ناهنجاری‌های مختلفی را تشخیص دهد. ترموگرافی به‌ویژه در تشخیص بیماری‌هایی که با تغییرات دما در بدن همراه هستند، مانند التهابات، عفونت‌ها و برخی از انواع سرطان‌ها، بسیار موثر است.

فرآیند تصویربرداری ترموگرافیک به این صورت است که دستگاه ترموگرافی که مجهز به سنسورهای مادون قرمز است، تصاویری از سطح بدن تهیه می‌کند. این سنسورها قادرند تشعشعات حرارتی ساطع شده از بدن را دریافت و آن‌ها را به تصاویر دیجیتالی تبدیل کنند. این تصاویر، نواحی مختلف بدن را بر اساس دمای سطحی‌شان نشان می‌دهند و به پزشکان امکان می‌دهند تا نقاط غیرطبیعی و تغییرات دمایی غیرمعمول را شناسایی کنند.

یکی از مزایای برجسته تصویربرداری ترموگرافیک این است که یک روش غیر تهاجمی و بدون درد است. بیماران در طول فرآیند هیچ‌گونه تابش یا ماده کنتراست را دریافت نمی‌کنند و این امر آن را به یک گزینه ایمن و راحت برای بسیاری از افراد تبدیل می‌کند. علاوه بر این، این روش می‌تواند به صورت زودهنگام علائم بیماری‌ها را شناسایی کند و از این طریق به تشخیص زودتر و درمان موثرتر کمک کند.

۱۱. تصویربرداری نوکلئار (اسکونتی گرافی)

تصویربرداری نوکلئار، که به آن اسکنینگ گاما یا اسکنتی‌گرافی نیز گفته می‌شود، یک روش تصویربرداری پزشکی پیشرفته است که به بررسی ساختارها و فرایندهای درون بدن می‌پردازد. این تکنیک با استفاده از مواد رادیواکتیو به بررسی عملکرد و متابولیسم اندام‌های مختلف بدن می‌پردازد.

در فرایند اسکنتی‌گرافی، ابتدا به بیمار ماده رادیواکتیو تزریق می‌شود. این ماده به ارگان‌های خاصی در بدن جذب شده و باعث انتشار امواج گاما می‌شود. سپس دستگاه اسکنر با استفاده از آشکارسازهای حساس به این امواج گاما، تصاویر دقیقی از ساختار و عملکرد آن ارگان‌ها را تولید می‌کند.

اسکونتی‌گرافی قابلیت تشخیص بسیاری از بیماری‌های مختلف را دارد و به پزشکان امکان می‌دهد تا به طور دقیق و بدون نیاز به جراحی، به ارزیابی عملکرد اندام‌ها و تشخیص اختلالات بپردازند. این روش تصویربرداری در بیماری‌های قلبی-عروقی، سرطان‌ها، اختلالات عصبی و بسیاری از مشکلات دیگر کاربرد فراوان دارد.

با پیشرفت فناوری و توسعه انواع جدید اسکنرهای نوکلئار، این روش تصویربرداری به ابزاری قدرتمند و حیاتی در تشخیص و درمان بیماران تبدیل شده است. امروزه اسکنتی‌گرافی به طور گسترده در مراکز درمانی و تحقیقاتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نتیجه گیری

در مجموع، انواع روش‌های تصویربرداری پزشکی هر کدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند که به پزشکان و متخصصان سلامت امکان می‌دهد تا به طور دقیق و غیرتهاجمی به ارزیابی و تشخیص بیماری‌های مختلف بپردازند.

در مجموع، پیشرفت فناوری در حوزه تصویربرداری پزشکی باعث شده است که تشخیص و درمان بسیاری از بیماری‌ها به صورت غیر تهاجمی و دقیق انجام شود و روند بهبودی بیماران را تسریع بخشد. این تکنولوژی‌های پیشرفته نقش حیاتی در ارتقای سطح مراقبت‌های پزشکی در سال‌های اخیر ایفا کرده‌اند.

منبع Types of medical imaging: introducing 11 types of imaging